?Ciemność. Widzę ciemność. Ciemność widzę.? Prawie każdy wie, kto i w jakim filmie wypowiada te słowa. Mało za to kto jest świadom, że słowa te użyte w sloganie reklamowym jednej ze stacji radiowych stały się przedmiotem procesu sądowego, który toczył się w Krakowie. Nas zainteresują pewne tezy zawarte w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego (sygn. akt I ACa 35/04). Sad uznał, że efekt twórczości (np. scenariusz czy wyreżyserowana wypowiedź aktora) zredukowany do krótkiej figury retorycznej jest na tyle ogólny, że posiada wartość idei. Jako taki, o walorze abstrakcyjnym i ogólnym nie stanowi przedmiotu prawa autorskiego, gdyż traci cechę oryginalności. Skoro nie stanowi przedmiotu praw autorskich, to tym samym nie podlega ochronie przewidzianej w Ustawie. Na szczęście nie oznacza to, że w takim razie można beztrosko korzystać z twórczości innych osób. Twórczość artystyczna jest bowiem zaliczana przez kodeks cywilny do jednego z dóbr osobistych (art. 23 k.c.) i na tej podstawie podlega ochronie prawnej.
Art. 23. Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Potwierdza to krakowski sąd pisząc w uzasadnieniu wyroku, że ?podwyższenie progu twórczości w rozumieniu art. 1 Prawa autorskiego nie oznacza, by twórcy nie korzystali z ochrony prawnej. Ochronę interesów osobistych twórców wartości niematerialnych (animowana wypowiedź) ustawodawca zapewnia w art. 23 k.c. terminem „twórczość artystyczna”. Brak zapłaty wynagrodzenia za upowszechnienie dobra osobistego artysty bez jego zgody może stanowić czyn niedozwolony (art. 24 § 2 k.c.) usprawiedliwiający roszczenie o odszkodowanie.?
Art. 24. § 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.
Białostocki Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu do jednego ze swych orzeczeń (sygn. Akt I ACa 303/12) potwierdził, że ochroną przewidzianą w art. 23 k.c. objęta jest m.in. ?dobra sława dzieła? jak i ?dobre imię dorobku twórcy?. Podzielając poglądy profesora J.Barty sąd zwraca uwagę, że ?w katalogu dóbr osobistych podlegających ochronie cywilnoprawnej ustawodawca ujął m.in. twórczość artystyczną, której zakres przedmiotowy obejmuje szeroko rozumiane niemajątkowe, indywidualne wartości związane z procesem działalności artystycznej oraz z będącym jego wynikiem dorobkiem twórczym, niepodlegającym ochronie na podstawie przepisów szczególnych, a głównie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wśród przykładów płaszczyzn ochrony twórczości jako dobra osobistego wymienia się przede wszystkim prawo do ochrony „dobrej sławy dzieła” lub „dobrego imienia dorobku twórcy„, tj. prawo do przeciwdziałania zachowaniom, które mogą naruszać dobrą reputację (renomę) dzieła, bądź reputację samego autora, a także prawo do ochrony przed nieuprawnionym wykorzystywaniem elementów procesu twórczego i dorobku twórcy oraz przed przywłaszczaniem ich.?
Wbrew pozorom nie ogranicza to czyjegokolwiek prawa do krytyki. W przypadku krytykanctwa istnieje jednak ryzyko przekroczenia pewnej granicy, której efektem będzie obowiązkowa wizyta w sądzie. 🙂
PS. Krytykując, recenzując lub oceniając pracę innych czasem warto się zastanowić i zawczasu ugryźć w język i to wcale nie z obawy przed sądem. Nie ma nic niebezpieczniejszego niż urażony ?twórca?. 😉
PS2. Update 23:02 01.03.2013
Suplement dla tych co nie chcą lub nie mogą zrozumieć.
Wspólnym mianownikiem dla obu orzeczeń jest ochrona twórczości artystycznej, a nie ?Seksmisja?.
Orzeczenie nr 1.
To, że element twórczości nie podlega ochronie na podstawie przepisów prawa autorskiego nie oznacza, że nie podlega on żadnej ochronie. Z pomocą przychodzą przepisy kodeksu cywilnego. Nieuprawnione korzystanie z ?nie-utworu? może czasem rodzić odpowiedzialność (art. 23 kc. w zw. z art. 24 § 1 i 2 k.c.).
Orzeczenie nr 2.
Nie ma bezpośredniego związku z orzeczeniem nr 1. Istotne jest to, że sąd uznał, że w ramach pojęcia ?twórczość artystyczna? ochronie może podlegać ?dobra sława dzieła? lub ?dobre imię dorobku twórcy?.