Nie będzie na temat filmu Luisa Bu?uela, a na temat co wolno, a czego nie wolno robić z wizerunkiem osoby widniejącej na zdjęciu. Asumptem do wpisu jest artykuł z GW zatytułowany ?Aktorka? Tylko naga?. F-LEX nie będzie dociekał prawdy, zajmiemy się tylko oceną prawną stanu faktycznego opisanego w GW. Z tekstu artykułu wynika następujący stan faktyczny:
1. Aktorka zgodziła się na sesję fotograficzną, jednak nie godziła się na epatowanie golizną ze swoim wizerunkiem.
2. Zgodziła się pozować w podkoszulkach, jednak nie godząc się na to, aby sesja była sesją rozbieraną.
3. Dokonując fotomontażu do głowy aktorki dołączono ?inny tułów?, w wyniku którego powstało zdjęcie na którym widniał wizerunek aktorki, na jaki się ona nie godziła.
4. Nie wiemy nic, czy aktorka cokolwiek podpisywała, jakiego typu zgodę wyraziła i czy w ogóle wyraziła.
Osoba, która zdecydowała się na dokonanie publikacji fotomontażu najwyraźniej uznała, że ochrona wizerunku dotyczy jedynie głowy, czy też twarzy, a nie całej postaci (no chyba, że o czymś nie wiemy odnośnie punktu 4 powyżej). Nic bardziej mylnego. Ochronie podlega nawet sam głos: ?ochroną z art. 23 kc objęty jest nie tylko przykładowo wymieniony w tym przepisie wizerunek człowieka ale także emitowany np., w telewizji jego głos.? – (Sąd Apelacyjny w Gdańsku – sygn. akt I Acr 127/91). Głos uznawany jest zarówno przez literaturę przedmiotu, jak i orzecznictwo sądowe za? wizerunek dźwiękowy.
Podarujemy sobie wszystkie doktrynalne definicje wizerunku (zainteresowanych odsyłam do Biblioteki Uniwersyteckiej) i spróbujmy w prosty sposób zdefiniować wizerunek. Sąd Najwyższy tak odniósł się do kwestii wizerunku:
?Wizerunek, poza dostrzegalnymi dla otoczenia cechami fizycznymi, tworzącymi wygląd danej jednostki i pozwalającymi – jak się określa – na jej identyfikację wśród innych ludzi może obejmować dodatkowe utrwalone elementy związane z wykonywanym zawodem jak charakteryzacja, ubiór, sposób poruszania się i kontaktowania z otoczeniem.? – (sygn. akt II CK 330/03);
„Pod pojęciem wizerunku zasadniczo rozumie się rysy twarzy bądź znamiona sylwetki względnie inne cechy fizyczne człowieka pozwalające na jego indywidualizację i identyfikację, stwarzające poczucie tożsamości i niepowtarzalności, określające „osobistość” człowieka.” – (sygn. akt I CKN 100/1).
Należy więc w dużym uproszczeniu stwierdzić, że wizerunek to zbiór cech fizycznych człowieka tworzący jego obraz. Jeżeli tak, to nie jest dopuszczalne bez zgody zainteresowanego manipulowanie przy tychże cechach. Każda taka manipulacja (w większości wypadków będąca fotomontażem) wymaga zarówno posiadania zgody autora zdjęcia (fotografa), jak również samego modela. W Model relese III było angielskojęzyczne oświadczenie modelki zawierające zgodę na dokonywanie fotomontażu zdjęcia zawierającego wizerunek modelki.
Wróćmy do dzisiejszej sprawy. Robiąc taki fotomontaż z pewnością doszło do wykorzystania wizerunku w sposób niezgodny z otrzymaną zgodą. Czym innym bowiem jest zgoda na zdjęcie, nawet lekko roznegliżowane, a czym innym bezczelna amputacja tułowia i następnie doklejenie innego tułowia. Jeżeli aktorka nie wyrażała zgody na pozowanie nago, to oczywistym jest, że nie wyrażała również zgody na fotomontaż ukazujący ją nago. Nie dziwię się oburzeniu aktorki, gdyż naruszono zarówno jej wizerunek w rozumieniu art. 81 Ustawy, jak również dobra osobiste w rozumieniu art. 23 kodeksu cywilnego. Kilkakrotnie już przywoływany na F-LEX wyrok krakowskiego Sądu Apelacyjnego (sygn. akt I ACa 957/01) stwierdza, że ?Osoba przedstawiona na zdjęciu fotograficznym (lub innym materialnym nośniku jej wizerunku) może dowolnie ograniczyć zakres zezwolenia na jego rozpowszechnianie: zezwolić na publikację tylko w oznaczonym czasopiśmie i/lub tylko w związku z oznaczonymi okolicznościami (np. w związku z określonym tekstem artykułu prasowego), wyznaczyć granice czasowe publikacji itp.?
Paragrafy do wykorzystania
Art. 83. Do roszczeń w przypadku rozpowszechniania wizerunku osoby na nim przedstawionej oraz rozpowszechniania korespondencji bez wymaganego zezwolenia osoby, do której została skierowana, stosuje się odpowiednio przepis art. 78 ust. 1; roszczeń tych nie można dochodzić po upływie dwudziestu lat od śmierci tych osób.
Art. 78. 1. Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub – na żądanie twórcy – zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny.