Prawo cytatu po nowemu 2

32

Rok temu pisałem o projektowanych zmianach Ustawy, w tym m.in. w zakresie prawa cytatu. Kto nie pamięta lub nie czytał, niech zajrzy do tekstu ?Prawo cytatu po nowemu?. Projekty przepisów prawnych mają to do siebie, że ewoluują wraz z kolejnymi etapami procesu legislacyjnego. Proponowane zmiany są dopiero na etapie projektu rządowego, ale zostały po licznych konsultacjach już przyjęte. Tym samym można uznać, że w obecnym kształcie trafią do Sejmu? Kiedy trafią, tego jeszcze nie wiadomo. Zapewne jednak nie przed jesiennymi wyborami. Zgodnie z obowiązującym u nas prawem wszelkie nierozpatrzone przez Sejm projekty ustaw ?idą w niebyt? wraz z upływem kadencji Sejmu. Logika więc nakazuje przyjąć, że projekt zmiany Ustawy trafi dopiero do nowo wybranego parlamentu.

Obecnie przepisy dotyczące prawa cytatu określone w art. 29 Ustawy brzmią tak:

?Art. 29. 1. Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.?

W projekcie przywołanym przeze mnie we wpisie z listopada 2014 r. proponowany przepis odnośnie prawa cytatu miał brzmieć tak:

?Wolno w ramach samoistnej całości cytować rozpowszechnione utwory, w zakresie uzasadnionym uczciwymi zwyczajami oraz specyficznymi celami cytatu, w szczególności wyjaśnieniami, polemiką, analizą krytyczną i naukową, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości, w tym parodii, karykatury i pastiszu.?

W przyjętym w dniu 12 maja 2015 r. przez Radę Ministrów projekcie przepis ten brzmi następująco:

„Art. 29. Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione: utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna i naukowa, nauczanie lub prawa gatunku twórczości.

Art. 29¹. Wolno korzystać z utworów na potrzeby parodii, pastiszu lub karykatury, w zakresie uzasadnionym prawami tych gatunków twórczości.

Art. 29². Wolno korzystać z utworu włączonego w sposób niezamierzony do innego materiału, o ile nie ma on znaczenia dla tego materiału.”

Dzisiaj obowiązujące przepisy Ustawy wprowadzają ograniczenia w zakresie cytowania. Można cytować bowiem urywki utworów oraz drobne utwory w całości. Dodatkowym warunkiem do skorzystania z prawa cytatu jest stosowny cel cytatu. Cytat ma służyć wyjaśnieniom, analizie krytycznej, nauczaniu i prawom gatunku. Dyrektywa Europejska (2001/29/WE), którą musimy jako członek UE implementować i przestrzegać, nie jest jednak tak restrykcyjna. Przede wszystkim chodzi o cel. Dyrektywa wskazuje przykładowe cele, a nasza Ustawa listę zamkniętą celów, dla których można posłużyć się cytatem.

Zwrócić należy uwagę, że projekt zmiany Ustawy w sposób jednoznaczny podkreśla, że prawo cytatu może odnosić się również do utworów fotograficznych i plastycznych. Nie ukrywam, że nie jestem z tego powodu, jako fotograf, szczególnie kontent. Jako prawnik już bardziej, bo pomimo ewolucji przepisu odnoszącego się do prawa cytatu, wskazuje on, że obecna regulacja w zakresie ?cytatu fotograficznego? jest niejednoznaczna. Swoje stanowisko (niezadowolenie) w zakresie prawa cytatu utworu fotograficznego przedstawiłem w 2011 r. w tekście ?Wróg publiczny?. Projekt zmiany Ustawy przewiduje rozszerzenie zakresu cytatu o możliwość cytowania w całości utworów plastycznych i utworów fotograficznych. Kolejna istotna zmiana, to zmiana w zakresie celów cytatu. Idąc za duchem i założeniami dyrektywy nie przewiduje się listy zamkniętej celów cytatu. Wskazane w Ustawie cele będą jedynie przykładowe. Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ?Inne, niewskazane wprost w projektowanym przepisie cele cytatu, podobnie jak w konstrukcji zawartej w dyrektywie, powinny być podobne do wyżej wymienionych?. Kolejna otwarta furta i pole do popisu dla prawników, a może przede wszystkim dla tych, którzy w sposób nieuczciwy będą chcieli korzystać z prawa cytatu. Praktyka pokaże (dzięki Jacek) i zweryfikuje, czy moje podejrzenia są słuszne. Projekt też przewiduje korzystną zmianę w zakresie cytatu, którą opisałem w tekście ?Nowe prawo dla filmowców?. Zmieniła się numeracja przepisów i wprowadzono drobne poprawki redakcyjne, ale brzmienie i sens projektu pozostaje ten sam.

?Art. 29². Wolno korzystać z utworu włączonego w sposób niezamierzony do innego materiału, o ile nie ma on znaczenia dla tego materiału.”

Obecne regulacje zawarte w art. 29, dotyczące cytowania w celach dydaktycznych i naukowych, zostaną przeniesione do nowego przepisu art. 27¹ Ustawy, a parodia i pastisz doczekają się osobnego przepisu w art. 29¹ Ustawy.

„Art. 27¹ większych utworów w podręcznikach, wypisach i antologiach.
2. W przypadkach, o których mowa w ust. 1, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.

Art. 29¹. Wolno korzystać z utworów na potrzeby parodii, pastiszu lub karykatury, w zakresie uzasadnionym prawami tych gatunków twórczości.?

PS. Przyjęty projekt zawiera dużo zmian (stąd nazywany jest „dużą nowelizacją prawa autorskiego”) dlatego też pewnie zagości jeszcze na blogu. Ktoś jeszcze pamięta, jaki był szum o dzieła osierocone? O tym też jest ta zmiana Ustawy i dlatego będzie trzeba do niej wrócić.